Pozwolę sobie zamieścić dość długi ale myślę że warty przeczytania artykuł na temat badania zdolności kredytowej i obowiązkach banku w tym zakresie.
Badanie i ocena zdolności kredytowej
Jednym z ważnych aspektów zarządzania ryzykiem kredytowym przez bank jest badanie zdolności kredytowej oraz stała ocena kredytobiorcy pod kątem tych czynników ryzyka, które mogą spowodować zagrożenie jego wyniku finansowego lub kapitału, a tym samym ograniczyć lub wyeliminować zdolność terminowej obsługi zaciągniętego w banku długu.
Już na wstępie należy podkreślić, że w polskim systemie bankowym nie ma uniwersalnej techniki badania zdolności kredytowej, która znajdowałaby uznanie ogółu banków. Z reguły każdy bank wypracowuje właściwą sobie metodologię odpowiadającą specyfice własnej działalności kredytowej i uwarunkowaniom otoczenia, w jakim funkcjonuje.
Obowiązek posiadania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej ma charakter publicznoprawny. Oznacza to, że nie stanowi on elementu stosunku kredytowego w aspekcie cywilnoprawnym, który decydowałby o ważności lub nieważności zawartej umowy. Udzielenie kredytu osobie nie mającej zdolności kredytowej nie wyklucza jednak pewnych konsekwencji, jakie mogą być wyciągnięte w stosunku do banku w ramach środków nadzoru bankowego.
Należy podkreślić, że w zakresie obowiązku dokonywania przez bank oceny zdolności kredytowej, w piśmiennictwie wyraża się różne poglądy.
Według jednego, z przepisu art. 70 Prawa bankowego nie sposób wyprowadzić obowiązku banku obejmującego badanie zdolności kredytowej kredytobiorcy. Badanie tej zdolności, kryteria, metoda i aspekt czasowy takiego badania (przed lub po zawarciu umowy kredytowej) jest tu uznawane jako suwerenne uprawnienie instytucji kredytowej, która ponosi ryzyko zaniechania w tym zakresie.
Według drugiego poglądu, art. 70 Prawa bankowego zawiera skierowany do banków publicznoprawny zakaz udzielania kredytów podmiotom nie dającym gwarancji wypłacalności. Podstawowym celem zakazu jest ochrona deponentów, których interesy mogą być zagrożone poprzez udostępnianie środków pochodzących z dokonanych przez nich wkładów oszczędnościowych osobom o niewystarczająco sprawdzonej zdolności kredytowej. Z treści tego przepisu, według autorów tego poglądu, wynika więc uprawnienie wobec kredytobiorców, a zarazem obowiązek banku wobec deponentów do przeprowadzenia kontroli zdolności kredytowej zarówno na etapie zawiązania stosunku kredytowego, jak i w czasie jego trwania. Wydaje się, że aspekt bezpieczeństwa deponentów jest przekonywującym argumentem dla poparcia tej tezy. Przepis art. 70 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 72 poz. 665 z późn. zm.), traktuje zdolność kredytową jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Od tak rozumianej zdolności kredytowej bank uzależnia przyznanie kredytu, a aby było możliwe dokonanie jej oceny, na kredytobiorcy spoczywa powinność jej udokumentowania. Kredytobiorca jest bowiem zobowiązany przedłożyć na żądanie banku niezbędne dokumenty i informacje dla oceny jego zdolności kredytowej. Musi on również umożliwić bankowi podejmowanie czynności związanych z oceną jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. Należy dodać, że użyte w omawianym przepisie określenie "kredytobiorca" ma szersze znaczenie i obejmuje również osobę występującą z wnioskiem o udzielenie kredytu. Bowiem jeszcze przed udzieleniem kredytu bank dokonuje oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy, a ta ocena jest warunkiem uzależniającym przyznanie kredytu.
Kontrola zdolności kredytowej polega na gromadzeniu i sprawdzaniu informacji dotyczących kondycji finansowej wnioskodawców, a później kredytobiorców. W zasadzie przepis art. 70 Prawa bankowego nie przewiduje żadnych ograniczeń swobody działania banku w tym zakresie.
Swoboda banku nie oznacza jednak dowolności w przetwarzaniu danych klientów. Ograniczenia dla banku wynikają bowiem z dwóch źródeł. Po pierwsze z przepisów ustawy o ochronie danych osobowych, a po drugie z regulacji dotyczących tajemnicy bankowej i dotyczą zarówno przeprowadzania kontroli zdolności kredytowej wnioskodawcy, jak i kredytobiorcy. Poza tym należy zwrócić uwagę, że art. 70 ust. 1 Prawa bankowego, do przedłożenia w banku dokumentów i informacji określonych przez bank jako niezbędne do oceny zdolności kredytowej, zobowiązuje kredytobiorcę. Oznacza to, że kwestią powinności samego kredytobiorcy jest wypełnienie wymagań stawianych przez bank. Ţądanie banku w tym zakresie powinno być natomiast jasno sformułowane, zrozumiałe i wykonalne dla kredytobiorcy, a jednocześnie dostosowane do rodzaju kredytu i związanego z nim ryzyka. Z uwagi na fakt, że nie zostało przez ustawodawcę określone, w jaki sposób nastąpić ma przedłożenie niezbędnych informacji, przyjąć należy, że oznacza ono wręczenie bankowi i przeniesienie prawa własności do dokumentów z kredytobiorcy na bank. Jeżeli nie było odrębnego zastrzeżenia prawa własności do tych dokumentów i ich zwrotu, skutkiem prawnym przedłożenia dokumentów bankowi jest zatem dysponowanie nimi przez bank w pełnym zakresie. Konsekwencją tego, że przedłożone bankowi dokumenty stają się jego własnością jest to, że z formalnego punktu widzenia bank nie ma prawnego obowiązku ich zwrotu. Nie ma jednak przeszkód, by obowiązek taki bank przyjął na siebie w drodze umowy, w tym przez zobowiązanie zawarte w regulaminie lub ogólnych warunkach umów. Bank może oczywiście zwrócić dokumenty dobrowolnie, choćby nie był zobowiązany do tego umownie. W świetle reguł dobrej praktyki bankowej pozostaje ocena, czy oraz w jakim celu i zakresie jest potrzebne bądź niezbędne bankowi przechowywanie dokumentów po odmowie udzielenia kredytu.
Zgodnie ze stanowiskiem wyrażanym przez nadzór bankowy, nie stanowi dobrej praktyki, a wręcz jest ryzykowne, wyzbycie się przez bank wszystkich dokumentów po każdej odmowie udzielenia kredytu i to zarówno przez ich zwrot kredytobiorcy, jak też przez zniszczenie. Bank powinien się bowiem liczyć z różnego rodzaju roszczeniami kredytobiorców i powinien być na nie przygotowany pod względem dowodowym. Z drugiej strony nie ma jednak uzasadnionej konieczności i potrzeby, aby bank po odmowie udzielenia kredytu przechowywał wszystkie przedłożone przez kredytobiorcę dokumenty, jak również, aby odmawiał zwrotu niepotrzebnych mu dokumentów. Dlatego w stanowisku nadzoru bankowego postuluje się, by zasady przechowywania dokumentów dołączonych przez kredytobiorcę do negatywnie rozpatrzonego wniosku kredytowego określiły banki w regulaminach lub ogólnych warunkach umów, dotyczących warunków umów kredytu, wydanych na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. Pozwoli to bowiem jeszcze przed złożeniem wniosku kredytowego na zapoznanie się przez wnioskodawcę, które z przygotowanych przez niego dokumentów pozostaną w banku. Na gruncie realizacji dyspozycji wynikającej z art. 70 Prawa bankowego, wypada przypomnieć jeszcze jedną istotną zasadę w zakresie stosowanej przez banki praktyki, polegającej na żądaniu od pracodawców telefonicznego udzielenia informacji o wysokości wynagrodzenia za pracę ich pracowników, jako przyszłych kredytobiorców banków, w związku z ustalaniem zdolności kredytowej. Zasadą jest bowiem, że bank może żądać przedstawienia informacji o wysokości wynagrodzenia za pracę kredytobiorcy od niego samego, nie zaś od jego pracodawcy. Pracodawca, przetwarzający dane osobowe pracownika w związku ze stosunkiem pracy, na podstawie przepisów kodeksu pracy, może udostępnić bankowi informacje o wysokości wynagrodzenia za pracę pracownika jako kredytobiorcy banku, na żądanie pracownika, jeżeli wyrazi on zgodę na wykorzystanie jego danych w celach innych niż ten, dla którego zostały zebrane. Zgodnie ze stanowiskiem nadzoru bankowego, udostępnianie tych danych bez uprzedniej zgody pracownika stanowi naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych.
Poza tym ani przepisy Prawa bankowego, ani też ustawy o ochronie danych osobowych nie przewidują telefonicznej formy pozyskiwania żądanych informacji. Banki nie mogą więc uzależniać przyznania kredytu od udzielenia informacji w tej formie. Dla uzupełnienia należy dodać, że zgodnie z art. 70 ust. 2 Prawa bankowego, osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem:
ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu,
przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie. Powyższa zasada powinna być odpowiednio stosowana przy udzielaniu kredytu nowo utworzonemu przedsiębiorcy, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną. Należy też dodać, że przepisy obowiązujące bank w zakresie badania zdolności kredytowej kredytobiorcy specyfikują jedynie przykładowe kryteria oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika. Nie wyklucza to natomiast stosowania dodatkowych kryteriów uznanych przez bank za istotne dla oceny perspektyw finansowych dłużnika.
Danuta Klucz
